Senfoni

Sanattan alınan zevk, bireyin, ilgilenilen sanat dalı ile ilgili birikimi arttıkça katlanarak artar. Aynı şekilde, sıklıkla klasik müzik olarak tanımlanan Avrupa kökenli çoksesli müzik de tadına varabilmek için bir birikim gerektirir. Dinlediğiniz eserin ne zaman, nerede ve hangi şartlarda yazıldığı, ne ifade ettiği, ait olduğu janr ve genel olarak formu hakkında bilgimiz arttıkça alacağımız keyif de artar. Bu bilgilenme beraberinde bir de seçicilik getirir. İzleyeceğiniz konseri ya da dinleyeceğiniz kaydı kimin çaldığına farklı bir önem vermeye başlarsınız. Yani bir nitelik arayışı başlar. Bu bağlamda çoksesli müzik dünyası gerek yüzlerce yıllık tarihi boyunca ortaya çıkmış birçok janr (tür), stil, akım ve bu anlayış ya da yaklaşımlar çerçevesinde üretilmiş sayısını tahmin bile edemeyeceğim yaratılar ile bunların her seferinde birbirinden farklı canlı icraları ile sonraki dönemdeki kayıtları ile uçsuz bucaksız bir evrendir. İşte bu yazımızda kısaca senfoni janrından bahsedeceğiz.

 

Franz Joseph Haydn (1732–1809)

Senfoni kelimesi Yunanca syn (birlikte) ve phōnē (tınlamak) sözcüklerinden Latince’de Symphonia [1] kelimesi yoluyla ortaya çıkmıştır. 17\’nci yüzyılda İtalya’da opera, oratoryo ve kantat gibi daha büyük boydaki eserlerin başındaki çalgısal giriş parçalarına Sinfonia deniyordu ve üvertür ile aynı anlama geliyordu. 18\’inci yüzyıla geldiğimizde hızlı, yavaş ve tekrar hızlı olmak üzere üç kısımdan oluşan Sinfonialar daha sonra bağımsız icra edilen konser parçalarına dönüştüler. Senfoninin gelişiminde oynadığı rolden ötürü Viyanalı besteci J. Haydn 106 senfonisi ile “Senfoni’nin Babası” olarak anılır. 1975 Union Thematic Catalogue’a göre yaklaşık 1720 ile 1810 tarihleri arasında yazılmış 12.350 senfoni [2] olduğu göz önünde tutulursa bu janrın önemi ile birlikte konuya ayrıntılı girmenin ne kadar olanaksız olduğu da ortaya çıkacaktır. Bununla birlikte senfoni tarihinde büyük rol oynamış bazı bestecileri ve bu janrın gelişiminde özel önem taşıyan bazı senfonilerden bahsetmek gerekir.

Wolfgang Amadeus Mozart (1752-1791)

Klasik dönemde ürün veren Haydn ve Mozart’ı takiben erken Romantik dönemin en önemli senfoni bestecileri arasında Beethoven, Schubert, Mendelssohn ve Schumann, geç Romantik dönemde de Brahms, Bruckner, Çaykovski ve Dvořák sayılabilir. Beethoven’in 5\’inci senfonisi belki de en çok tanınan klasik müzik eseri olmakla beraber “Pastoral” başlıklı 6\’ncı Senfoni ilk programlı senfoni, 9\’uncu Senfoni de ilk korolu senfoni olarak müzik tarihinde özel önem taşırlar. Romantik dönemle beraber sanatsal ve felsefî fikirlerin bir ifadesi olarak görülen janr, Haydn’ın 18-20 dakikalık örneklerinden Bruckner ve Mahler’in 80 dakikayı aşan senfonilerine kadar büyük bir evrim geçirdi. Artık boyutları ve içerikleri neredeyse tanınmaz hale gelen senfoninin bu dönemdeki temsilcileri arasında Sibelius, Nielsen, Şostakoviç ve Prokofief sayılabilir.

[1] Sadie, S. ed. Grove Dictionary of Music and Musicians. MacMillan, London, 1980. Vol. 18 p. 438.

[2] Ibid. p. 438.

Ludwig van Beethoven (1770-1827)